1. TRIBUTUEN KUDEAKETA PROZEDIMENDUA. KONTZEPTUA ETA EGITURA
2. PROZEDIMENDUAREN HASIERA: MODU EZBERDINAK
3. AITORPENA: KONTZEPTUA, EGITURA, EDUKIA ETA UKANBEHARRAK
----------------------------------------
1. TRIBUTUEN KUDEAKETA PROZEDIMENDUA. KONTZEPTUA ETA EGITURA
Orain arte, Tributu Zuzenbide Materiala ikusi dugu, hau da, tributu-erlazio juridiko nagusia. Hemendik aurrera, Tributu-Zuzenbide Formala ikusiko dugu, hau da, erlazio tributario sustantiboak eta administrazio publikoaren eta partikularren arteko erlazioak ziurtatzeko objektu bezala duen arau juridikoen multzoa. Honela, bi kontzeptu ikusiko ditugu: likidazioa eta bilketa. Likidazioaren helburu nagusia da tributu-obligazioaren kopurua zehaztea, hau da, kuota likidoa zehaztea. Bilketa izango da zerga-zorra likidatu ondoren ogasunak kobratzeko asmoa erakusten duenean.
Garai batean, lau fase bereziten ziren:
* Hasierakoa. Hau hasi zitekeen aitorpenaz, ofizioz, eta organo administratiboen iharduera ikuskatzailearen ondorioz.
* Behin-behineko likidazioa. Administrazioak subjektuak aitortutako datuei esker edo berak lehendik zituenei esker egintza administratibo bat diktatzen zuen. Datu hauen arabera administrazioak tributuaren kopuruari buruz erabaki bat hartzen zuen, subjektu pasiboari jakinarazten zion, eta aldi berean exigitu.
* Egiaztapena. Fase honetan ogasunak alde batetik zergadunek emandako datuak egiaztatu, eta bestetik ezkutatu zitzakeen datuak ikuskatu egiten zituen.
* Behin betiko likidazioa. Egiaztapen hau eta gero, ogasunak datu finko batzuk edukiko zituen, eta hauen arabera erabaki bat hartuko zuen, subjektu pasiboari exigituz.
Baina 1970tik aurrera lehen zegoen sistema aldatzen da, eta autolikidazio sistema berria ezartzen da. Kudeaketa-sistema berri honen bidez, obligatu tributarioak (zergadunak) dira legea interpretatu beharko dutenak, eta horren arabera zerga-zorra kalkulatu eta ordaindu beharko dutenak, edo bueltatzea irtetzen bada, deboluzioa eskatu. Autolikidazio-sistemara arte, tributu-zorra zehazteko administrazioaren eskuhartzea behar zen. Orain, administrazioaren eskuhartzea ez da beharrezkoa. Aldaketa honen ondorioak honakoak dira:
* Tributu-zorra ingresatu baino lehen, ez da administrazioaren eskusartzerik behar; legeak ezarritako zenbatespen elementuak jarraituz, subjektuek kalkulatu dezakete ordaindu beharreko zenbatekoa.
* Administrazioaren eskuhartzea subjektu pasiboek egin dutena egiaztatzera eta kontrolatzera dago zuzendua.
* Administrazioaren eskuhartzea ebentuala edo ez-finkoa da. Hau da, lehen esan bezala, aurreko sisteman administrazioaren eskuhartzea beharrezkoa zen; orain, aldiz, ez. Administrazioak kasu batzuetan subjektu pasiboek aurkeztutako aitorpenak egiaztatu edo ikuskatu ditzake, baina beste kasuetan ez. Eta honela, tributuaren aplikazio eta efektibotasuna burutzeko, tributu-behartuaren eskuhartzearekin bakarrik nahikoa izango da. Honen ondorioz administrazioak ez badu parte hartzen, administrazioak zorra likidatzeko duen eskubidea preskribitu egingo da.
* Administrazioarekiko ditugun kolaborazio-betebeharrak gero eta nabarmentasun handiagoa hartzen joango dira.
2. PROZEDIMENDUAREN HASIERA: MODU EZBERDINAK
Zergen kudeaketa hiru modu ezberdinetan has daiteke: subjektu pasiboaren edo atxekitzailearen edo kontura ordaintzera behartua dagoenaren aitorpenaz edo ekimenaz, ofizioz, edo organo administratiboen ikerketaz.
2.1. Salaketaren izaera
TFAO 103. artikulua irakurriz gero, hasiera batean uler daiteke salaketa publikoa beste era bat izango litzatekeela zergen kudeaketa hasteko. Horrela, TFAOko jatorrizko idazkerean salaketa publikoa kudeaketa-prozedura hasteko beste bide bat bezala agertzen zen, baina salaketak berak ez zion prozedurari hasiera ematen, gehienez egiten zuena zen administrazioak egiaztatzeko prozedurak martxan jartzea. Horregatik salaketa organo administratiboaren ikerketan subsumitua geratzen da.
TFAO 103. art.: "Salaketa publikoa zerga-administrazioarekin laguntzeko obligazioaz aparte (TFAO 111 eta 112 artikulutan jasotakoaren arabera). Zerga-alorrean jarduteko ahalmena duten pertsona fisiko edo juridikoek egin dezakete salaketa, haiek ezagutu dituzten eta zerga-urraketa ekar dezaketen gertakariei buruz, edo bestela zerga kudeatzean garrantzitsua izan daitezkeenei buruz". Beraz, salatzeko aukera dago, baina ez obligazioa. Artikulu hau urraketetan pentsatzen ari da, baina zer gertatzen da delituekin? Doktrinaren zati batek dio kasu horretan salatzeko obligazioa badagoela.
Esan bezala, salataria izan daiteke ogasunaren aurrean jarduteko gaitasuna duena. Orduan zer gertatzen da salataria anonimoa denean, bere nortasuna eta gaitasunari buruz ezer ez dakigunean? Kasu honetan, ogasunak prozedura ofizioz hasi ahal izango du, baina espedientean ez du kontutan hartuko jasotako salaketa.
Salaketa jasotakoan, organo eskudunari jakinaraziko zaio, bidezko jarduketak has ditzan. Oinarririk gabeko salaketak besterik gabe artxibatu daitezke. Salatzailea ez da interesatutzat hartuko salaketa jarritakoan irekitako iharduketa administratiboetan, ezta horren emaitzen aurka helegitea edo erreklamazioak tarteratzeko legitimatutzat ere.
Normalean salaketa bat jasotzen denean, ikuskari nagusiari (inspector jefe) bidaltzen zaio, eta honek erabakiko du ikuskaritza hasi edo ez. Salaketa publiko batek, berez, ez du ikuskaritza-prozedura hasten, salaketa horren edukiaren arabera ikuskaritzak erabakiko du hasierako tramiteak burutzen dituen.
Salatzailea ez da legitimatua izango urratzaileari jartzen zaion isunaren gaineko saria jasotzeko. Hau da, lehen salatzaileak isunaren portzentai bat jasotzen zuen sari moduan, baina orain ez. Ez da legitimatua izango ere erabakia errekurritzeko; adibidez, langile batek bere nagusia salatzen badu, eta horren ondorioz administrazioak nagusiari 3.000 euroko isuna jartzen badio, salatzaileak ezingo du helegin isun handiagoa jarri dakion.
2.2. Ofizioz
Prozedura ofizioz hasiko da aitorpen tributariorik, salaketa publikorik, edo iharduera ikuskatzailerik ez dagoenean. Hau bi kasutan ematen da: 123. artikuluko kasuan (ikus 15. gaia), eta udal-mailako aldizkako zergatan (IAE,...).
IAE/IEZ zergaren kasuan (Impuesto de Actividades Económicas / Iharduera Ekonomikoen gaineko Zerga), batzuek hau kendu nahi dute. Honek ez ditu irabaziak zergatzen, bakarrik iharduera bera gauzatzea (nahiz eta galerak izan). Gaur egun, bakarrik 2.000.000 euro baino gehiago fakturatzen dutenek ordaintzen dute.
Aldizkako zergatan, hasieran subjektu pasiboak egindako aitorpen baten bidez, oinarrizko datu batzuk ematen zaizkio administrazioari, eta aldaketarik ez dauden bitartean, administrazioa bera izango da likidazioa egiten duena (urtero berdina delako). Hritarrak bi aukera ditu likidazioaren aurrean: ordaintzea, edo helegitea.
2.3. Organo administratiboaren ikerketaz
Hemen prozedura hasten da ikuskaritzak erabakitzen duelako, ogasunaren barruko saila dena, administratuaren egoera ikuskatu egiten duena. Ikuskaritzak normalean urtero sektore bat aukeratzen du, eta horretan konzentratu egiten da ikuskapena.
3. AITORPENA: KONTZEPTUA, EGITURA, EDUKIA ETA UKANBEHARRAK
TFAO 102. art.: "Zerga-deklaraziotzat hartuko da dokumentu oro, zeinaren bidez zerga-administrazioaren aurrean berez adierazi edo onartuko den egintza zergagarriaren zirkunstantziak, edota hala balitz, integratzaileak eman edo gertatu direla. Erregelamenduz zehaztu ahal izango dira ahozko deklarazioa onartua izango den kasua."
Aitorpena egintza bat da, ondorio juridikoak sortarazten dituena, aitortzeko betebehar bati dagokiona; araudi tributarioak ezarritako betebehar baten betetzeak dira. Betebehar honen bidez, administrazioak ezinbesteko datuak jasotzen ditu tributuaren jatorria eta zenbatekoa jakiteko.
TFAO 35. artikuluak dio subjektu pasiboaren betebehar nagusia zerga-zorra ordaintzea dela. Era berean, zerga bakoitzerako eskatzen diren aitorpen eta jakinarazpen guztiak egitera dago behartua.
Aitorpenaren edukia egitate zergagarria izango da, edo horren elementuak. Forma ahozkoa izan daiteke, baina gaur egun normalean idatzizkoak izaten dira. Aitorpena aurkezteko onarturiko inprimaki batzuk daude, eta bertan egin behar izaten da. Gaur egun, gainera, Internetez ere egin daiteke. Aurkezteko unea tributu bakoitzaren arauak ezarritako epea izango da, eta ez bada betetzen, urraketa arina suposatuko du. Aurkezteko lekua izango da Ogasunean bertan, edo Ogasunak ordezturiko erakundean (bankuan...).
3.1. Aitorpenaren ondorioak
- Kudeaketako prozedurari hasiera ematea
- Autolikidazio baten aurrean bagaude, zerga-zorra zehaztu beharko dugu, eta ordaindu, edo ogasunak itzuli beharreko dirua kalkulatu eta eskatu.
- Autolikidazioa ogasunak egiaztatzen ez badu, ordaindu gabeko kuota edo bidegabeki jasotako itzulpena atzera eskatzeko eskubidea preskribituko da.
- Aitorpena ez da administrazioarentzat loteslea, baina subjektu pasiboak aitortu ez dituen beste datuetan oinarrituz likidatzen badu, adierazi beharko du, bestela defentsa gabezia eragiten duelako (hau da, esan behar du zein datuetan oinarritu den, zergadunak helegin nahi badu jakin dezan zeren aurka argudiatu behar duen).
- TFAO 116. artikuluak aitortutakoari ziurtasun presuntzioa ematen dio: "102. artikuluak aipatzen dituen zerga-deklarazioak egiazkotzat joko dira, eta subjektu pasiboak aldatu egin ahal izango ditu horiek egitean egitatezko akatsean erori zela frogatzen badu". Akatsa egitatezkoa ez denean, autolikidazioaren egiaztapena edo zuzenketa eskatu ahal izango da.
Bukatzeko, azken apunte bezala, jakin ezin izango dela inoiz deklarazioa zinpean egitea exigitu. Bestalde, autolikidazio edo aitorpena ez da konfesioaren berdina; konfesioan egitateak aitortzen diren bitartean, autolikidazioan egitateak aitortzeaz gain arauak interpretatu eta aplikatzen dira ere.